„Przechodzę przez bramę, na której widnieje napis „sukiya-mon”. Spoglądam w prawą stronę, stoi mała kamienna latarnia. Tuż za nią, po lewej stronie znajduje się kamienna misa. Nietypowo przystrzyżone rośliny, specyficznie poukładane kamienne ścieżki. Wchodzę w głąb ogrodu szumiące strumyki i ogromna wyspa z altaną na środku zbiornika wodnego. Już nie mam wątpliwości. Jestem w samym sercu ogrodu japońskiego.”
Pionier w Europie
To, co dla ludności Chin było codziennością dla reszty świata stało się czymś niecodziennym i oryginalnym. Pierwszym, który docenił sztukę Chin był William Chambers, który – co może dziwić – urodził się w Szwecji. Jego ogrom pasji, połączony z wiedzą i chęcią podróżowania dał nam w połowie XVIII wieku nowy, oryginalny, orientalistyczny styl ogrodowy, który szybko rozpowszechnił się w Europie.
Słów kilka o stylu
Według głównych założeń, tradycyjny ogród japoński ma naśladować przyrodę i jednocześnie musi być harmonijny, prosty i elegancki. Nieparzysta liczba elementów również nie jest przypadkowa, ponieważ charakterystyczne dla ogrodów orientalnych są układy asymetryczne.
Tego typu ogrody można projektować przy prywatnych domach, w parkach, przy świątyniach buddyjskich oraz w pobliżu zabytków. W zależności od okresu i dynastii panujących kształtowały się różne style ogrodów dalekiego wschodu. Jednak można wyróżnić kilka typów ogrodów. Pierwszym są ogrody płaskie, które urządzane były w najmniejszych przestrzeniach. Charakteryzowały się skromną scenerią i wyposażone były jedynie w kamienne elementy. Drugi typ to ogrody kamienne stanowiące suchy ogród z dominacją elementów kamiennych, grabionego żwiru i pojedynczych drzew.
W ogrodach wodnych, natomiast dominowała woda, która miała być widoczna z wnętrza budynku, przy którym znajdował się ogród. Dodatkowo lokalizowane tam były mostki, przystanie i drogi przybrzeżne. Czwarty typ to ogrody literackie – małe ogrody z oszczędnym programem kształtowane pod wpływem literatury. Ogrody herbaciane stanowiły rozbudowane przestrzenie z wprowadzającymi w nastrój kolejnymi wnętrzami ogrodowymi zapraszającymi do pawilonu herbacianego. Ogrody bogate były w elementy kamienne i roślinne.
Ostatnim typem są rozległe ogrody spacerowe ze wzgórzami i obszernymi stawami i strumykami, wokół których organizowano kamienne alejki spacerowe.
Inna, bardziej prosta klasyfikacja dzieli ogrody japońskie na dwa style. Pierwszy to ten z pagórkami i kamieniami oraz stawami i rzekami. Są to ogrody w stylu Tsukiyama, których najlepszym przykładem jest Ginkaku (Srebrny Pawilon) czy ogród wokół świątyni buddyjskiej Kinkaku-ji (Złoty Pawilon) w Kyoto. Drugi styl to Hiraniwa, czyli płaski ogród, na który wpływ miały idee zen. Styl ten jest wspomnianym już odpowiednikiem ogrodu suchego, gdzie dominują grabione żwirki. Przykładem niech będzie ogród w Daisen’in przy klasztorze Daitokuji w Kyoto.
Symbolika ogrodu
Poszczególny typ ogrodu wyznacza nam rodzaj i ilość elementów. Jednak nieprzypadkowe jest również ich ułożenie i lokalizacja. Każdy detal ma swoją symbolikę. Woda portretuje ruch i wnosi do ogrodu życie, rwące potoki i wodospady symbolizują mężczyznę, a wolne i spokojne strumyki – kobietę. Oba cieki łączą się w stawach naśladujących morza. Grabiony piasek natomiast imituje morskie fale, kamienie symbolizują niezmienność i trwałość przyrody, głazy są wyspami a pagórki odzwierciedlają góry. Znaczenie ma również stosowany w ogrodach materiał roślinny. Najważniejsze są rośliny zimozielone, które symbolizują długowieczność a do najczęściej stosowanych można zaliczyć: sosny drobnokwiatowe, sosny japońskie, sosny czarne, bukszpany wieczniezielone, ostrokrzewy zimozielone, ligustry pospolite, azalie japońskie, klony palmowe, klony japońskie, wiśnie wczesne, wiśnie różowe, wiśnie zwykłe oraz peonie, magnolie, jaśminowce, różaneczniki, chryzantemy, astry, lilie, goryczki, lotosy, narcyzy, storczyki i zawilce.
Ponadto roślinom kwitnącym przypisuje się znaczenie symboliczne, są one reprezentantami pór roku. Wiosnę symbolizują kamelie i azalie, lato kosaćce, trzykrotki i liriope, natomiast jesienią przebarwiają się klony palmowe.
Zaprojektować swój ogród japoński
Projektowanie ogrodów orientalnych jest niełatwą sztuką i potrzeba dużej wiedzy, żeby po realizacji poczuć się w jego wnętrzach jak w Japonii. Warto wiedzieć, że utrzymanie takiego ogrodu wymaga poświęcenia dużej ilości czasu, jednak dobrze zaprojektowany i pielęgnowany ogród na pewno będzie cieszył oko. Strzyżenie i podlewanie roślin, odpowiednie nawożenie, oczyszczanie zbiorników wodnych, grabienie piasku – to zabiegi, które trzeba wykonywać systematycznie, żeby ogród cieszył oko i spełniał oczekiwania. Dlatego w dzisiejszym tempie życia ogrody japońskie są dla wielu tylko marzeniem. Jednak najwięksi pasjonaci poświęcą wiele, żeby poczuć w swoim codziennym otoczeniu choćby nutkę orientalizmu. I może nie każdy właściciel ogrodu japońskiego będzie miał bramę z napisem „sukiya-mon”, ale na pewno znajdą się tam układy kamieni, misy, latarnie, strzyżone rośliny a może nawet strumyki. Trzeba mieć na uwadze, że artykuł to jedynie szczypta wiedzy na temat sztuki zakładania ogrodów japońskich, a samodzielne projektowanie może spowodować przekroczenie cienkiej granicy dobrego gustu z kiczem. Warto, więc zapytać o radę specjalistę, który zaprojektuje ogród japoński w myśl japońskiego porzekadła, które brzmi:
„Naśladuj przyrodę, ale nie kopiuj jej”.
Autor: Katarzyna Fotyniuk